Joanna Szeluga W psychologii pozytywnej zostało opisane zjawisko FLOW – stan przepływu, pochłonięcia, uskrzydlenia. Jest to taki rodzaj doświadczenia, w którym jesteś całkowicie oddany zadaniu, które wykonujesz, bo jest ono dla Ciebie ważne, wymaga Twojego skupienia i masz poczucie, że czas przestał istnieć. Doświadczasz jakby niósł Cię nurt rzeki. Milknie wewnętrzny dialog i całkowicie pochłania Cię działanie.
Stan przepływu pojawia się, kiedy realizujemy ważne dla nas rzeczy. Kiedy działamy na rzecz ważnych dla nas wartości. Nie da się go zaplanować, ani sztucznie przywołać. Doświadcza się go tu i teraz, kiedy całkowicie pochłonie nas nasze działanie. W tym momencie działamy bez lęku, motywacja płynie z wewnątrz i mamy przekonanie, że to co robimy ma znaczenie.
Jest jeszcze jedna ważna kwestia związana z naszym zaangażowaniem mająca wpływ na nasz dobrostan. Dotyczy ona obszaru naszego zaangażowania.
„ludzie proaktywni mają własną pogodę. Nie ma dla nich znaczenia, czy świeci słońce, czy pada deszcz. Motorem ich działania są wartości” – S. Covey
Victor Frankl – twórca logoterapii, psychiatra, który przeżył obóz koncentracyjny i dzięki temu doświadczeniu podkreślił znaczenie poczucia sensu i wolności człowieka w kształtowaniu jego reakcji na otoczenie.
Pomiędzy bodźcem a reakcją mamy możliwość zatrzymania się i dokonania refleksji i
podjęcia decyzji o wyborze naszej reakcji. Wg. S. Coveya wspierają nas w tym cztery
umiejętności:
• samoświadomość – umiejętność zobaczenia co się dzieje, co przeżywam, co myślę o sytuacji, umiejętność patrzenia na siebie z perspektywy obserwatora
• wyobraźnia – umiejętność tworzenia w umyśle czegoś, co nie jest aktualnie w naszej rzeczywistości
• sumienie – nasze wartości i głęboka wiedza o tym, co jest dobre, a co złe, świadomość naszych zasad i poczucie spójności ich z naszym działaniem
• wolna wola – zdolność do działania na podstawie wiedzy o sobie, o tym co w danym momencie jest ważne niezależnie od wszelkich zewnętrznych wpływów.
Stephen Covey w swojej książce „7 nawyków skutecznego działania” tak opisuje proaktywność:
„Odkrywając podstawowe prawo natury człowieka, Frankl sporządził dokładną mapę siebie i z jej pomocą zaczął wypracowywać pierwszy i najbardziej podstawowy nawyk skutecznie działających ludzi – nawyk proaktywności. (…) Znaczy on więcej niż przejmowanie inicjatywy. Znaczy, że jako ludzie jesteśmy odpowiedzialni za własne życie. Nasze zachowanie jest funkcją naszych decyzji, nie warunków. Możemy podporządkować uczucia wartościom. W naszych rękach jest inicjatywa i odpowiedzialność za to, co się dzieje”.
Proaktywność wyraża się w działaniu, u którego podstaw leży wzięcie odpowiedzialności za to co się dzieje, w takim wymiarze, na który osobiście mamy wpływ. Wyrazem postawy proaktywnej jest język jakiego używamy komunikując się z innymi:
| Język proaktywny | język reaktywny |
| Popatrzmy, co możemy zrobić | Nic nie da rady z tym zrobić |
| Kontroluję i wyrażam swoje uczucia | On/ona doprowadza mnie do szału |
| Zastanawiam się jak skutecznie przekonać innych do mojego pomysłu | Nie zgodzą się na to |
| Mogę wybrać jak zareaguję | Muszę to zrobić |
| Wybieram | Nie mogę |
| Wolę | Muszę |
| Zrobię | Zrobiłbym to, gdyby |
Proaktywność wyraża się także w ilości czasu i energii zużywanej albo na sprawy, na które mam wpływ, albo na sprawy, na które nie mam wpływu.
Osoby nastawione proaktywnie koncentrują swoje wysiłki i działania na kręgu wpływu. Pracują w tych obszarach, w których mogą coś zrobić, mieć swój wkład. Mają pozytywną energię, płynącą z przekonania, że wybieram i mogę. I dzięki temu ich krąg wpływu się powiększa, ponieważ głównie analizują co od nich zależy i jak mogą uczynić ważne dla nich obszary będące w kręgu zainteresowań, sprawami od nich zależnymi, dzięki czemu znajdują się one w ich kręgu wpływu.
Z kolei ludzie reaktywni koncentrują swoje działania w kręgu zainteresowań. Skupiają się na słabościach i błędach innych ludzi, problemach otoczenia i okolicznościach, nad którymi nie panują. Wynikiem takiego działalnia jest postawa obwiniająca i oskarżająca, reaktywny język i rosnące przekonanie, że są ofiarami. Budzi to negatywną energię a przez zaniedbywanie obszarów, w których mogliby działać, ich krąg wpływu maleje i oddają odpowiedzialność okolicznościom i innym ludziom.
Krąg zainteresowań
Kolejnym bardzo ważnym aspektem kształtującym naszą proaktywną postawę jest poczucie kontroli. S. Covey wyróżnia trzy rodzaje kontroli:
krąg zainteresowań
krąg wpływ
1. Bezpośrednia kontrola – związana z naszym zachowaniem
2. Pośrednia kontrola – związana z zachowaniem innych ludzi
3. Brak kontroli – problemy, z którymi nic nie możemy zrobić.
Bezpośrednia kontrola prowadzi do podejmowania działań, decyzji, zachowań w oparciu o ważne dla nas wartości, z uwzględnieniem konsekwencji tego wyboru. Powoduje wzrost naszej efektywności, ponieważ nasz czas poświęcamy głównie na ważne dla nas sprawy, które zależą od naszych działań.
Kontrola pośrednia bazuje na umiejętności zrozumienia innych ludzi, bycia empatycznym, budowania atmosfery współpracy, która wyraża się w przyjęciu postawy wygrana- wygrana i docenianiu synergii. W relacjach międzyludzkich wyraża się zdolnością do argumentowania w oparciu o ważne dla partnera rozmowy potrzeby, bez wywierania presji i manipulacji.
Brak kontroli jest efektywny wtedy, kiedy wobec spraw, na które nie mamy wpływu
zmienimy nasz stosunek i naszą postawę wobec nich, np. przestaniemy się nimi zajmować, przeżyjemy emocje z nimi związane, nie będziemy rozpamiętywać danych sytuacji itp.
Ćw. 1 Moje zaangażowanie.
Odpowiedz sobie na poniższe pytania:
Co buduje moje zaangażowanie?
Co mnie pochłania?
Czemu warto oddać się w życiu?
Kiedy doświadczam przepływu?
Jakie zadania i działania wykonuję z przyjemnością i nikt nie musi mnie do nich
motywować?
Ćw. 2 Kręgi
Spisz na małych karteczkach wszystkie sprawy, którymi się zajmujesz, które są powodem Twojej troski.
Przeczytaj każdą karteczkę i zdecyduj czy dana spraw/troska należy do kręgu wpływu czy kręgu zainteresowania.
Zastanów się jaki masz poziom kontroli w danej sprawie. Na ile od CIebie zależy jej zmiana i co możesz dla danej sprawy zrobić?
Jeśli coś jest poza Twoją kontrolą, to co możesz zrobić z tymi troskami?
Poczucie sensu
Ćw. 1 Mój kompas
Na poniższej liście wartości zaznacz te, które są dla Ciebie ważne. Czytając poszczególne wartości obserwuj swoją wewnętrzną odpowiedź. Najczęściej spotkania z wartością doświadczamy przez ożywienie, wzrost naszej witalności.
Na tym etapie ćwiczenia stworzysz kompas swoich wartości.
To co ważne to spróbuj zauważyć, które wartości deklarujesz jako ważne dla Ciebie, ale nie znajdujesz w swoim życiu czasu na ich realizację. A które wartości, dzieją się w Twoim życiu – „robisz te wartości”. Np. wartość rodzina jest ważną wartością dla wielu osób, ale jej realziacja wygląda tak, że już dawno nie rozmawiali ze swoimi dziećmi, nie zrobili nic wspólnie i za każdym razem kiedy zostają w pracy po godzinach myślą, że ważna jest dla nich rodzina ☺
Wartości pełnią rolę światła na naszej drodze. Brak równowagi w sferze wartości bierze się głównie z rozdźwięku będącego różnicą między deklaracją a realizacją danej wartości.
| Odpowiedzialność Osiągniecia Przygoda Altruizm Ambicja Autentyczność Równowaga Przynależenie Rozwój zawodowy Pomaganie innym Współpraca Społeczność Wyrozumiałość Kompetencja Pewność siebie Bliskość Odwaga Kreatywność Godność Środowisko Równość Inność Doskonałość Sprawiedliwość Wiara Rodzina Stabilność finansowa Przebaczenie Wolność Przyjaźń Zabawa Przyszłość | Zdrowie Dom Szczerość Nadzieja Poczucie humoru Niezależność Inicjatywa Bezpieczeństwo zawodowe Radość Życzliwość Wiedza Przywództwo Nauka Przyjemność Miłość Lojalność Zmiana Otwartość Optymizm Porządek Natura Rodzicielstwo Patriotyzm Cierpliwość Pokój Wytrwałość Spełnienie osobiste Siła Duma Uznanie Szacunek | Pogoda ducha Duchowość Wiara Sport Sukces Czas Praca zespołowa Tradycja Zaufanie Prawda Zrozumienie Unikalność Użyteczność Wizja Dobroć Zamożność Mądrość Spontaniczność Hojność Wdzięczność Partnerstwo Zaufanie Rozwój Harmonia Podejmowanie ryzyka Kobiecość Męskość Dyscyplina Wyrażanie siebie Służenie Prostota |
Ćw. 2 Lampa wartości
Z listy wybranych w ćwiczeniu 2 wartości wybierz dwie, które będą dla Ciebie najważniejsze na ten moment. Jesteś w jakimś kontekście w swoim życiu. Coś się wydarza, coś planujesz, o czymś marzysz, dokądś zmierzasz. I czasami, kiedy czegoś bardzo chcemy i na czymś nam bardzo zależy to nie wystarcza, żeby bezustannie podejmować wysiłek i działać. Przychodzi znużenie, zmęczenie, chęć rezygnacji. Na ten moment ciemności potrzebujemy lampy, która płonie dzięki naszym wartościom. Dlatego zapraszamy Cię do poszukania takich dwóch wartości, które będą dla Ciebie źródłem siły i oparcia w momentach słabości.
Jak „robisz te wartości w twoim życiu?
Jakie działania podejmujesz zgodnie z nimi i dla nich?
Dzięki tym wartościom moje życie jest bardziej
Co się z Tobą dzieje, kiedy działasz zgodnie z tymi wartościami?
Po czym poznajesz, że nie działasz zgodnie z nimi?
Kto wspiera mnie w realizacji tych wartości?
Bez tych wartości straciłabyś/straciłbyś
Jak gubisz te wartości i jak możesz poznać, że jesteś od nich daleko?
